*Το παρακάτω άρθρο συντάχθηκε συνεργατικά με τον Αλέξανδρο Μελίδη και τον Θανάση Πρίφτη για την στήλη της εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ “ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΣΟΚ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΕΝΤΡΟΑΡΙΣΤΕΡΑ“, εδώ δημοσιεύετε το πλήρες άρθρο γιατί στα ΝΕΑ υπήρχε όριο των 750 λέξεων. Για την σύνταξη του άρθρου αξιοποιήθηκε και το “Ψηφιακή Δέσμευση: Ο Οδικός Χάρτης για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση και τις Τεχνολογίες Πληροφορικής & Επικοινωνιών”.
Το υβριδικό ταϊμλάιν του ΠΑΣΟΚ
Πριν από λίγες εβδομάδες το Ισπανικό σοσιαλιστικό κόμμα (PSOE) υπέστη τη χειρότερη ήττα της ιστορίας του. H εκλογική του επίδοση δεν ξεπέρασε το κατώφλι του 29,5%, ποσοστό που είχε αποσπάσει το 1979 στις πρώτες εκλογές μετά την πτώση του Franco. Οι εκτιμήσεις για την πρωτοφανή καθίζηση της επιρροής του ποικίλουν. Άλλες την αποδίδουν στις λάθος πολιτικές που γιγάντωσαν την ανεργία. Κάποιες άλλες εστιάζουν στην ατολμία ανάληψης ακόμα πιο ριζικών μέτρων λιτότητας. Κοινός τόπος, σε κάθε περίπτωση, είναι η παντελής αδυναμία των Ισπανών σοσιαλιστών να επεξεργαστούν και να υλοποιήσουν ένα αποτελεσματικό σχέδιο διαχείρισης της οικονομικής κρίσης που να περιορίζει τις συνεχείς απώλειες θέσεων εργασίας.
Στη μεγάλη εικόνα, η κατάσταση που έχει περιέλθει το ΠΑΣΟΚ παρουσιάζει συγκρίσιμες αναλογίες με εκείνη του συγγενικού Ισπανικού κόμματος. Σήμερα, ενάμιση χρόνο από την εισαγωγή της χώρας στον τριμερή μηχανισμό στήριξης, το ΠΑΣΟΚ φυλλορροεί εκλογικά με τις δυνητικές του απώλειες να κατευθύνονται σχεδόν προς όλο το κομματικό φάσμα, κυρίως όμως προς την αριστερά. Αν επαληθευτούν οι δημοσκοπήσεις στην πρόθεση ψήφου και στην εκτίμηση εκλογικού αποτελέσματος, η απήχηση του ΠΑΣΟΚ προσεγγίζει στα επίπεδα του 1974 (13,6%) ή, στο πιο ευνοϊκό σενάριο, σε εκείνα του 1977 (25,3%).
Κάπου εδώ, όμως, ας αφήσουμε για λίγο τις αναγωγές της προοπτικής του ΠΑΣΟΚ στις συνέπειες της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, στη δυναμική της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας και στις δυνατότητες της εγχώριας κεντροαριστεράς. Άλλωστε, όπως απέδειξαν οι περιπτώσεις της Πορτογαλίας, της Ισπανίας αλλά και της Ιταλίας, η δυσμενής εκλογική και πολιτική μοίρα των μονοκομματικών κυβερνήσεων σε αυτή τη συγκυρία της κρίσης είναι η ίδια, ανεξάρτητα από την πολιτική οικογένεια στην οποία ανήκουν.
Πέρα από τις διαδικασίες αλλαγής ηγεσίας η πορεία ανασυγκρότησης, και όχι απλά εκλογικής ανάκαμψης, του ΠΑΣΟΚ στον μεσοπρόθεσμο ορίζοντα θα προσδιοριστεί από την επίδραση δυο δομικών παραγόντων.
Ο πρώτος παράγοντας έχει να κάνει με το είδος του κόμματος, την ίδια του τη λειτουργία και φυσικά με το στελεχιακό δυναμικό που με τη δράση και τις πρακτικές του αντιπροσωπεύει το κόμμα σε εθνικό και, ανά περίπτωση, σε τοπικό επίπεδο. Η διαδικασία άμεσης εκλογής του προέδρου από τη βάση εισήχθηκε το 2004, επιβεβαιώθηκε το 2007 και συνοδεύτηκε από ένα νέο διακριτό σύνολο πολιτικών αξιών και πρακτικών όπως, μεταξύ άλλων, είναι η συμμετοχή, η διαβούλευση, η λογοδοσία, η διαφάνεια. Αν είναι να περιγράψει κανείς αυτές τις πολιτικές πρακτικές εν συντομία θα έλεγε πως αποτελούν την ατζέντα της ανοικτότητας(openness). Η άμεση εκλογή προέδρου από τη βάση σαφώς και είναι μια κορυφαία στιγμή. Αρκεί να θυμηθούμε το καλό κλίμα και την αναλαμπή θετικής προσδοκίας όπου προκάλεσε και τις δύο φορές παρά τη δυσμενή συγκυρία όπου έλαβε χώρα. Μην ξεχνάμε ότι το 2004 η εκλογή προέδρου έλαβε χώρα σε συνθήκες εντεινόμενης φθοράς από την ενδεκαετή συνεχή κυβερνητική θητεία, ενώ το 2007 μετά από μια δεύτερη συνεχόμενη εκλογική ήττα. Ωστόσο, σε καμία περίπτωση δεν επαρκεί η άμεση εκλογή του προέδρου για να κάνουμε λόγο για ανοικτό κόμμα. Για να είμαστε ακριβείς, η άμεση εκλογή προέδρου και μερικές ανεφάρμοστες διατάξεις του καταστατικού περί προκριματικών εκλογών για την ανάδειξη υποψήφιων βουλευτών, ευρωβουλευτών και του εσωτερικού κανονισμού λειτουργίας περί τοπικών δημοψηφισμάτων είναι τα μόνα θεσμικά κατοχυρωμένα πλην όμως ελάχιστα και συνεπώς μετέωρα βήματα προς ένα κόμμα που θα λειτουργεί συμμετοχικά με διαφάνεια και λογοδοσία.
Στην πράξη, όλα αυτά τα χρόνια, οι προσωπικοί μηχανισμοί, οι τοπικές ομάδες, η πελατειακή λογική, οι συγκεντρωτικές γραφειοκρατικές πρακτικές και η μικροπολιτική εξακολουθούν να λειτουργούν ως είχαν. Οι αρχές και αξίες της διαβούλευσης, της διαφάνειας, της λογοδοσίας που εύστοχα συνοψίστηκαν στο κεντρικό μήνυμα “πρώτα ο πολίτης” έγιναν κτήμα μόνο ενός εξαιρετικά περιορισμένου αριθμού στελεχών στα ηγετικά κλιμάκια, συγκίνησαν ένα μέρος της βάσης, δημιούργησαν ελπίδα και κινητοποίησαν φρέσκο δυναμικό που συνεχίζει να κινείται εκτός των κομματικών ορίων, αλλά έως εκεί. Η μεγάλη πλειοψηφία των στελεχών ουδέποτε προσπάθησε ειλικρινά να ενσωματώσει στην πολιτική τους δράση τέτοιες αξίες. Ο παραδοσιακός κομματικός μηχανισμός τις αντιμετώπισε άλλοτε με απάθεια και αδιαφορία, άλλοτε εχθρικά ή, ακόμα χειρότερα, μέσα από ένα ψευδεπίγραφο εναγκαλισμό τους σε ρητορικό επίπεδο. Επί της ουσίας, αυτού του είδους η τακτικίστικη οικειοποίηση ακύρωσε αυτές τις πολιτικές αξίες έως το σημείο να τις καταστήσει ένα σύντομο ανέκδοτο για όσους ξέρουν….
Συνεπώς, καμία απορία δεν προκαλεί το ότι η συζήτηση για το ανοικτό κόμμα δεν σημείωσε πρόοδο παρά το γεγονός ότι κατά καιρούς διατυπώθηκαν ενδιαφέρουσες προτάσεις από ενεργούς πολίτες. Προτάσεις όπως η διενέργεια μικρών θεματικών συνεδρίων που σε προκαθορισμένα χρονικά διαστήματα θα καλούνταν να αποφασίσουν για ειδικά θέματα ανά έτος. Όπως η θεσμική θωράκιση της δυνατότητας συμμετοχής των μελών στη διαδικασία διαμόρφωσης και λήψης των αποφάσεων μέσα από διαβούλευση. Όπως η δυνατότητα διαρκούς συμμετοχής των ΜΚΟ στις διαδικασίες εσωτερικής διαβούλευσης με σεβασμό στους διακριτούς ρόλους και στην αυτονομία της δράσης τους.
Κάπως έτσι φτάσαμε στο παράδοξο σημείο να είναι η ανοικτή διακυβέρνηση(opengov), με την ηλεκτρονική διαβούλευση σε σχέδια νόμου και το πρόγραμμα Διαύγεια με την ανάρτηση όλων των κυβερνητικών και διοικητικών πράξεων στο Διαδίκτυο, πολύ πιο μπροστά από ό,τι έχει εφαρμόσει το κόμμα η κυβέρνηση του οποίου τις υλοποίησε. Η πολλές φορές χαοτική απόσταση και οι διαφορετικές ταχύτητες αναφορικά με την προώθηση της ατζέντας της ανοικτότητας ανάμεσα στην ηγεσία και τον παραδοσιακό κομματικό μηχανισμό προφανώς δεν έρχονται δίχως συνέπειες. Ίσως η βασικότερη όλων να είναι το βαθύ, και πλέον εξαιρετικά δύσκολο να επανορθωθεί, ρήγμα στην αξιοπιστία του κόμματος έναντι του εκλογικού σώματος που του εμπιστεύθηκε τη διακυβέρνηση.
Ο δεύτερος δομικός παράγοντας για το μέλλον του ΠΑΣΟΚ είναι η πολιτική και ιδεολογική του συγκρότηση. Βεβαίως το καυτό ερώτημα αφορά στην πλατφόρμα που θα παρουσιάσει στις προσεχείς εκλογές αλλά και στη στρατηγική με την οποία θα την προβάλει πριν και μετά από αυτές. Ασφαλώς πριν φθάσει κανείς σε προγραμματική πλατφόρμα πρέπει να προηγηθεί απολογισμός του κυβερνητικού έργου και αυτοκριτική για τα λάθη και τις παραλείψεις. Ο σωστός απολογισμός και η γενναία εκτίμηση των λαθών πρέπει να οδηγούν σε συγκεκριμένες δράσεις υπεράσπισης και προβολής των θετικών αλλά και θεραπείας των παθογενειών. Κάτι τέτοιο είναι sine qua non προϋπόθεση για την επιβίωση της παράταξης.
Για να επιστρέψουμε στην ατζέντα της ανοικτότητας, ο απολογισμός θα ήταν σήμερα μια λιγότερο επώδυνη υπόθεση αν γινόταν τμηματικά από την αρχή της κυβερνητικής θητείας. Αν για παράδειγμα κάποιο κομματικό όργανο είχε αναλάβει την πρωτοβουλία, σε συνεργασία όπου χρειαζόταν με την κυβέρνηση, να παρακολουθεί και να καταγράφει ανοικτά στο Διαδίκτυο το κυβερνητικό έργο σε σχέση με το προεκλογικό πρόγραμμα ανά τομέα πολιτικής. Αν στον ίδιο Διαδικτυακό τόπο είχε αποκωδικοποιηθεί το διαβόητο μνημόνιο κατ’ αντιστοιχία με το προεκλογικό πρόγραμμα ώστε να γίνει σαφές τι ήταν στο γράμμα, τι στο πνεύμα και τι ακριβώς ήταν εντελώς ξένο με τη φιλοσοφία του προγράμματος. Αν μέσα από όλη αυτή την κατεξοχήν πολιτική εργασία γινόταν ένας συνεχής διάλογος μέσα και έξω από το οργανωμένο ΠΑΣΟΚ σήμερα ο απολογισμός θα είχε διανύσει ήδη μια πορεία. Επειδή όμως αυτά προϋποθέτουν ένα κόμμα που οργανώνεται και λειτουργεί τελείως διαφορετικά από όσα ισχύουν, τώρα πρέπει να πιάσουμε από την αρχή την άκρη του νήματος.
Ευελπιστούμε πως εύκολα ή δύσκολα το νήμα των τελευταίων ετών θα ξετυλιχθεί. Άλλωστε, με όλες τις ασυνέχειες, τις τομές και τις παλινδρομήσεις της διαδρομής από το 1981, το νήμα του έργου της διετίας 09-11 αποτελεί μέρος μιας πολιτικής χρονογραμμής με σημαντικούς σταθμούς. Με όρους τουϊτερ (twitter), θα λέγαμε πως η χρονογραμμή, το λεγόμενο ταϊμλάιν, του ΠΑΣΟΚ αποτελείται από μεγάλους και πασίγνωστους σταθμούς όπως ενδεικτικά είναι το ΕΣΥ, το ΑΣΕΠ, οι μεταρρυθμίσεις στην τοπική αυτοδιοίκηση, η ΟΝΕ, η ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. Αποτελείται όμως και από μερικούς μικρούς, σχετικά άγνωστους στο ευρύ κοινό και ενίοτε παραγνωρισμένους σταθμούς από δράσεις που σε ανύποπτο χρόνο άνοιξαν νέους χώρους. Ο εθελοντισμός στο Διαδίκτυο μέσα από εν πολλοίς δοκιμαστικού τύπου πλατφόρμες συμμετοχικής πολιτικής διεύρυνε, έστω στιγμιαία, τον κύκλο των υποκειμένων και των Κινημάτων με τα οποία μπορούσε να συνομιλεί το ΠΑΣΟΚ. Το ίδιο και το γεγονός της απόδοσης δικαιώματος ψήφου σε μετανάστες κατόχους κάρτας διαμονής στις εσωκομματικές εκλογές. Όμως, τέτοιες μικρές παρεμβάσεις τείνουν να υποτιμούνται με το επιχείρημα ότι παρεκκλίνουν από τα μεγάλα διακυβεύματα της κεντρικής ατζέντας.
Γυρίζουμε, για λίγο, πάλι στη μεγάλη εικόνα. Σήμερα, που το διεθνικό πολιτικό και τα εγχώρια κομματικά συστήματα αναζητούν την τεχνογνωσία για να ανακτήσει η Πολιτική ένα ζωτικό μέρος της διευθυντικής της ικανότητας έναντι των χρηματαγορών, είναι περισσότερο ρευστό από ποτέ το ποια θέματα ανήκουν στα κεντρικά διακυβεύματα ενός κόμματος που οφείλει να είναι παρόν σε δυο παράλληλες μάχες. Η μια μάχη αφορά στη διάσωση της Ελλάδας, τη διόλου αυτονόητη παραμονή της στο Ευρώ και στον πυρήνα του ευρωπαϊκού θεσμικού συστήματος. Η άλλη παράλληλη μάχη αφορά στην εκ βάθρου ανασυγκρότησή του ΠΑΣΟΚ ώστε να γίνει εκ νέου επίκαιρο και να είναι χρήσιμος ως πολιτικός φορέας. Ο βαθμός δυσκολίας και των δύο μαχών προσαυξάνεται από το γεγονός ότι η παγκόσμια κρίση βρήκε την Ελλάδα με συσσωρευμένες παθογένειες αναφορικά με τον επιχειρησιακό εκσυγχρονισμό του κρατικού-διοικητικού της μηχανισμού και χρονίζουσες εκκρεμότητες σχετικά με το προσανατολισμό και τη διάρθρωση του παραγωγικού της μοντέλου. Σε αυτό το περίπλοκο και αχαρτογράφητο πλαίσιο δράσης το ΠΑΣΟΚ πρέπει να δημιουργήσει πρακτικές συλλογικής ηγεσίας, να πάρει υπεύθυνα θέση μιλώντας και εξηγώντας στον κόσμο το οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο που προτείνει, να συνθέσει μια νέα αφήγηση εντός της οποίας να μπορούν με απλά λόγια να συνεκφέρονται θέματα από την ολοκλήρωση της συμφωνίας για το PSI έως τη συμβολή των τοπικών του οργανώσεων σε δράσεις αλληλεγγύης όπως είναι η εθελοντική οικοδιδασκαλία στο #tutorpool, κλπ…
To ταϊμλάιν του ΠΑΣΟΚ θα είναι υβριδικό…
Θεόδωρος Καρούνος,,http://www.karounos.gr/blog/
Αλέξανδρος Μελίδης, http://almelidis.wordpress.com
Θανάσης Πρίφτης, http://is.pasok.gr/